ЗАЦВЕРДЖАНА
Пастанова
Міністэрства адукацыі
Рэспублікі Беларусь
10.06.2020 № 124
Вучэбная праграма факультатыўных заняткаў
«Падагульняльны факультатыўны курс па беларускай мове»
для ІХ–ХІ (Х, ХІ) класаў устаноў адукацыі, якія рэалізуюць
адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі
2
ГЛАВА 1
АГУЛЬНЫЯ ПАЛАЖЭННІ
1. Сапраўдная вучэбная праграма факультатыўных заняткаў (далей– вучэбная праграма) прызначана для ІХ–ХІ (Х, ХІ) класаўустаноў адукацыі, якія рэалізуюць адукацыйныя праграмы агульнай сярэдняй адукацыі, і накіравана на паўтарэнне, падагульненне і сістэматызацыю звестак па асноўных раздзелах беларускай мовы.
2. Праца па вучэбнай праграме можа быць арганізавана на працягу трох гадоў (па 1 гадзіне на тыдзень, 105 гадзін) або на працягу двух гадоў (па 2 гадзіны на тыдзень, 140 гадзін).
3. Мэта – паўтарэнне, падагульненне, сістэматызацыя атрыманых у школьным курсе вывучэння вучэбнага прадмета ведаў, падрыхтоўка вучняў да выніковай атэстацыі за перыяд навучання і выхавання на ІІ і ІІІ ступенях агульнай сярэдняй адукацыі, а таксама да ўступных іспытаў ва ўстановы сярэдняй спецыяльнай або вышэйшай адукацыі, якія праводзяцца ў выглядзе цэнтралізаванага тэсціравання.
4. Задачы:
сістэматызаваць і замацаваць веды, развіваць аналітыка-сінтэтычныя ўменні вучняў па ўсіх раздзелах курса беларускай мовы;
скарэктаваць найбольш тыповыя для вучняў адхіленні ад лексіка-граматычных і вымаўленчых нормаў беларускай літаратурнай мовы;
удасканальваць арфаграфічную і пунктуацыйную пісьменнасць вучняў;
замацаваць і пашырыць веды вучняў пра тэкст, удасканальваць навыкі аналізу і стварэння тэкстаў розных тыпаў, стыляў і жанраў;
забяспечыць практычнае выкарыстанне лінгвістычных ведаў і ўменняў ва ўласнай маўленчай дзейнасці;
ствараць умовы для развіцця пазнавальнай актыўнасці, творчых здольнасцей, даследчых навыкаў;
садзейнічаць развіццю сродкамі мовы камунікатыўнай, духоўна-маральнай, грамадзянскай і мастацка-эстэтычнай культуры вучняў.
5. Рэкамендаваныя метады і прыѐмы навучання і выхавання:
гутаркі, дыспуты, урокі-камунікацыі, калектыўнае абмеркаванне;
лінгвістычныя разборы, складанне падагульняльных схем і табліц, састаўленне алгарытмаў прымянення правілаў; выступленні з паведамленнямі на лінгвістычную тэму; напісанне творчых работ, выкананне тэставых работ і г.д.
Мэтазгодна спалучаць франтальныя, групавыя, парныя і індывідуальныя формы навучання.
Выбар форм і метадаў навучання і выхавання вызначаецца
настаўнікам самастойна на аснове мэт і задач вывучэння пэўнай тэмы, сфармуляваных у вучэбнай праграме патрабаванняў да вынікаў вучэбнай дзейнасці вучняў з улікам іх узроставых і індывідуальных асаблівасцей.
6. Вучні, якія асвоілі змест вучэбнай праграмы, павінны:
6.1. ведаць:
класіфікацыю гукаў, фанетычныя законы беларускай мовы, асаблівасці вымаўлення гукаў і спалучэнняў гукаў:
прынцыпы і асаблівасці беларускай графікі;
прынцыпы беларускага правапісу, змены і ўдакладненні некаторых правапісных нормаў сучаснай беларускай мовы;
шляхі размежавання амонімаў і мнагазначных слоў;
класіфікацыю слоўнікаў, лінгвістычныя слоўнікі і даведнікі;
функцыянальныя стылі беларускай мовы;
літаратурныя нормы;
спосабы словаўтварэння;
класіфікацыю часцін мовы, марфалагічныя прыметы пэўнай часціны мовы, сэнсавую і сінтаксічную ролю ў словазлучэнні, сказе, пераходныя з‘явы ў межах часцін мовы;
сінтаксічныя адзінкі і іх тыпы, сродкі сувязі частак сказа, сродкі і віды сувязі сказаў у тэксце;
сістэму правілаў беларускай пунктуацыі, функцыі знакаў прыпынку;
6.2. умець:
выконваць усе віды моўных разбораў;
карыстацца слоўнікамі і даведнікамі;
выяўляць спецыфічныя рысы беларускай мовы ў параўнанні з рускай на розных моўных узроўнях (фанетычным, арфаэпічным, лексічным, граматычным);
перакладаць з рускай мовы тэксты, словазлучэнні, мнагазначныя словы, устойлівыя спалучэнні, захоўваючы спецыфіку беларускіх варыянтаў;
вызначаць стылі, тыпы, жанры тэкстаў, асноўныя стылявыя рысы;
выяўляць стылістычныя памылкі і прадухіляць іх у сваім маўленні;
вызначаць і аналізаваць характэрныя граматычныя асаблівасці часцін мовы;
захоўваць граматычныя нормы пры пабудове словазлучэнняў і сказаў;
размяжоўваць сказы па мэце выказвання, мадальнасці, структуры, саставе, ускладненасці;
вызначаць віды даданых частак і віды адносін паміж часткамі ў складаных сказах;
перадаваць чужую мову рознымі спосабамі;
ствараць уласныя тэксты розных тыпаў, стыляў, жанраў;
6.3. валодаць:
арфаэпічнымі, акцэнталагічнымі, арфаграфічнымі, граматычнымі, лексічнымі, стылістычнымі і пунктуацыйнымі нормамі беларускай літаратурнай мовы.
ГЛАВА 2
ЗМЕСТ ВУЧЭБНАГА МАТЭРЫЯЛУ
ІХ клас, 35 гадзін
Гісторыя і тэорыя літаратуры 2 г.
Асноўныя напрамкі, стылі, жанры мастацкай літаратуры.
Выяўленчыя сродкі мастацкай выразнасці мовы. Прыёмы і сродкі. Стыль пісьменніка.
Вершаскладанне. Форма і змест. Рытм і рыфма. Віды стопаў і памераў у вершах. Падтэкст у паэтычных творах. Свабодны верш.
Літаратурныя алімпіядныя заданні 2 г.
Сучасная беларуская літаратура: імёны, тэматыка, праблематыка. Літаратурны працэс у Беларусі на сучасным этапе. Агляд сучаснай беларускай прозы, паэзіі, драматургіі. Прыход у літаратуру новых імёнаў.
Паэты (пісьменнікі) – юбіляры.
Асаблівасці выканання алімпіядных заданняў па літаратуры.
Работа над водгукам 6 г.
Водгук як від творчай работы, абумоўлены тэкстам для водгуку. Жанравыя асаблівасці водгуку. Крытэрыі ацэнкі водгуку. Водгук, рэцэнзія, нарыс і эсэ. Іх жанравыя адрозненні.
Асаблівасці кампазіцыі водгуку. Уступ – асноўная частка – заключэнне. Узаемазалежнасць структурных частак творчай работы. Суадносіны ўступу і заключэння, іх сэнсавая сувязь.
Практыкум. Напісанне водгуку на самастойна выбраны твор. Развіццѐ ўмення абгрунтоўваць выбар мастацкага твора. Удасканаленне ўмення суадносіць змест і аб‘ѐм водгуку, яго структурныя часткі.
Выяўленне асноўнай тэматыкі і праблематыкі твора: правільнае разуменне тэмы і праблемы твора.
Аўтарская пазіцыя ў творы: дакладнасць вызначэння і абгрунтаванне аўтарскай пазіцыі.
Зместавае напаўненне водгуку і дакладная інтэрпрэтацыя тэксту. Суадносіны асабістых уражанняў і літаратуразнаўчага аналізу ў водгуку. Прызначэнне і роля цытат.
Практыкум. Напісанне водгуку на лірычны твор. Удасканаленне ўмення суадносіць літаратуразнаўчы аналіз і асабістыя ўражанні ў водгуку. Выпрацоўка ўмення суадносіць змест і аб‘ѐм водгуку.
Моўнае і кампазіцыйнае афармленне водгуку: прадуманасць кампазіцыі, багацце, разнастайнасць моўных сродкаў, дакладнасць словаўжывання.
Практыкум. Аналіз лірычных твораў сучасных аўтараў.
Удасканаленне ўмення бачыць вобразна-выяўленчую ролю сродкаў паэтычнага сінтаксісу ў лірычным творы.
Творчы характар работы: арыгінальнасць, дакладнасць, навуковы кругагляд, наяўнасць цікавай формы і яе поўная рэалізацыя.
Узаемаправерка і аналіз падрыхтаваных тэкстаў водгукаў згодна дадзеным
Маўленне (1 гадзіна)
Нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.
Тэкст, яго асноўныя прыметы. Спосабы і сродкі сувязі сказаў і
частак у тэксце.
Тыпы маўлення, іх тыповыя кампазіцыйныя схемы.
Функцыянальныя стылі (сфера выкарыстання, задачы выказвання, асноўныя стылявыя рысы, характэрныя моўныя сродкі, асноўныя жанры).
Фанетыка i арфаэпія (2 гадзіны)
Гукі беларускай мовы. Нормы беларускага літаратурнага вымаўлення (вымаўленне галосных, зычных і спалучэнняў зычных).
Беларускі алфавіт. Назвы літар. Суадноснасць гукаў і літар.
Прызначэнне і гукавое значэнне літар е, ѐ, ю, я, і.
Склад і націск. Роля націску пры адрозненні слоў і некаторых формаў слоў.
Зычныя гукі. Зычныя цвѐрдыя, мяккія, зацвярдзелыя, глухія, звонкія, санорныя (няпарныя звонкія), свісцячыя і шыпячыя.
Прыстаўныя зычныя і галосныя.
Падоўжаныя зычныя, іх вымаўленне.
Абазначэнне мяккасці зычных на пісьме.
Лексіка. Фразеалогія (1 гадзіна)
Лексічнае значэнне слова.
Адназначныя і мнагазначныя словы. Прамое і пераноснае значэнні слоў.
Амонімы, іх адрозненне ад мнагазначных слоў.
Сінонімы і антонімы, іх роля ў маўленні.
Фразеалагізмы, іх сэнсава-стылістычная і сінтаксічная роля.
Марфемная будова слова. Словаўтварэнне (1 гадзіна)
Марфемы як структурна значымыя часткі слова. Аснова слова.
Канчатак, нулявы канчатак.
Корань. Аднакаранѐвыя (роднасныя) словы і формы аднаго і таго ж слова.
Чаргаванне галосных і зычных у аснове слова.
Прыстаўка, суфікс, постфікс, злучальная галосная.
Спосабы ўтварэння слоў.
Утварэнне складаных і складанаскарочаных слоў.
Марфалогія (7 гадзін)
Самастойныя і службовыя часціны мовы.
Назоўнік як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Пачатковая форма назоўніка.
Агульныя і ўласныя назоўнікі. Назоўнікі адушаўлѐныя і неадушаўлѐныя.
Назоўнікі зборныя, рэчыўныя, канкрэтныя і абстрактныя.
Род назоўнікаў. Несупадзенне роду некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах.
Лік назоўнікаў. Несупадзенне ліку некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах.
Склон назоўнікаў. Змяненне назоўнікаў па склонах.
Асновы назоўнікаў. Назоўнікі 1, 2 і 3-га скланенняў.
Рознаскланяльныя назоўнікі. Нескланяльныя назоўнікі.
Скланенне ўласных назоўнікаў.
Утварэнне назоўнікаў.
Складаныя назоўнікі, іх утварэнне.
Прыметнік як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя
прыметы, сінтаксічная роля. Пачатковая форма.
Якасныя, адносныя і прыналежныя прыметнікі. Ступені параўнання якасных прыметнікаў. Поўная і кароткая формы якасных прыметнікаў.
Скланенне якасных, адносных, прыналежных прыметнікаў.
Спосабы ўтварэння прыметнікаў.
Лічэбнік як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля.
Падзел лічэбнікаў паводле структуры (будовы), паводле значэння і граматычных прымет.
Род і лік некаторых лічэбнікаў. Скланенне лічэбнікаў.
Займеннік як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Пачатковая форма.
Разрады займеннікаў паводле значэння. Скланенне займеннікаў.
Утварэнне і ўжыванне займеннікаў.
Дзеяслоў як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Неазначальная форма дзеяслова.
Зваротныя дзеясловы.
Трыванне дзеяслова. Утварэнне і ўжыванне дзеясловаў закончанага і незакончанага трыванняў.
Лад дзеяслова. Дзеясловы абвеснага, умоўнага і загаднага ладу, іх значэнне, утварэнне, ужыванне. Часы дзеяслова.
Асабовыя дзеясловы. Дзеясловы I і II спражэнняў.
Рознаспрагальныя дзеясловы.
Безасабовыя дзеясловы.
Утварэнне дзеясловаў.
Дзеепрыметнік як асобая форма дзеяслова: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Дзеепрыметнікавы зварот.
Скланенне поўных дзеепрыметнікаў.
Поўная і кароткая формы дзеепрыметніка.
Утварэнне дзеепрыметнікаў незалежнага і залежнага стану.
Асаблівасці ўжывання дзеепрыметнікаў у беларускай мове.
Дзеепрыслоўе як асобая форма дзеяслова: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Дзеепрыслоўны зварот.
Утварэнне дзеепрыслоўяў незакончанага і закончанага трыванняў.
Ужыванне дзеепрыслоўяў.
Прыслоўе як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля.
Ступені параўнання прыслоўяў.
Утварэнне прыслоўяў.
Прыназоўнік як службовая часціна мовы. Невытворныя і вытворныя прыназоўнікі. Прыназоўнікі простыя, складаныя і састаўныя.
Некаторыя асаблівасці ўжывання прыназоўнікаў у беларускай мове.
Злучнік як службовая часціна мовы.
Простыя і састаўныя злучнікі.
Адзіночныя, парныя, паўторныя злучнікі.
Злучальныя і падпарадкавальныя злучнікі.
Часціца як службовая часціна мовы. Асноўныя значэнні часціц.
Ужыванне часціц не і ні.
Выклічнік як асобая часціна мовы.
Арфаграфія (11 гадзін)
Правапіс галосных о, э, а; е, ѐ, ю, я, і (у тым ліку ў складаных, складанаскарочаных, запазычаных словах і ва ўласных назвах).
Правапіс спалучэнняў іо, іа, іѐ (ыѐ), ія (ыя), іе (ые) у запазычаных словах.
Правапіс спалучэнняў зычных.
Правапіс зычных д—дз, т—ц.
Правапіс прыстаўных зычных і галосных.
Правапіс падоўжаных зычных.
Правапіс у—ў.
Правапіс вялікай і малой літар.
Правапіс мяккага знака і апострафа.
Правапіс прыставак. Правапіс ы, і, й пасля прыставак.
Правапіс складаных і складанаскарочаных слоў.
Правапіс уласных назоўнікаў.
Правапіс склонавых канчаткаў назоўнікаў адзіночнага і множнага ліку.
Правапіс суфіксаў назоўнікаў.
Правапіс складаных назоўнікаў.
Правапіс не (ня), ні з назоўнікамі.
Правапіс прыметнікаў з суфіксам -ск-.
Правапіс -н-, -нн- у прыметніках.
Правапіс складаных прыметнікаў.
Правапіс не (ня) з прыметнікамі.
Правапіс лічэбнікаў.
Правапіс займеннікаў.
Правапіс дзеясловаў абвеснага, загаднага і ўмоўнага ладу.
Правапіс канчаткаў дзеясловаў I і II спражэнняў.
Правапіс суфіксаў дзеясловаў.
Правапіс не (ня), ні з дзеясловамі.
Правапіс склонавых канчаткаў дзеепрыметнікаў.
Правапіс суфіксаў дзеепрыметнікаў.
Правапіс не (ня) з дзеепрыметнікамі.
Правапіс дзеепрыслоўяў незакончанага і закончанага трыванняў.
Правапіс не з дзеепрыслоўямі.
Правапіс прыслоўяў і спалучэнняў слоў, блізкіх да прыслоўяў.
Правапіс не (ня), ні з прыслоўямі.
Правапіс прыназоўнікаў.
Правапіс злучнікаў.
Правапіс часціц.
Правапіс выклічнікаў.
Сінтаксіс і пунктуацыя (11 гадзін)
Словазлучэнне. Будова словазлучэнняў. Віды сінтаксічнай сувязі слоў у словазлучэнні. Класіфікацыя словазлучэнняў паводле галоўнага слова.
Непадзельныя словазлучэнні.
Асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове.
Сказ. Тыпы сказаў паводле структуры, мэты выказвання і інтанацыі. Знакі прыпынку ў канцы сказаў.
Просты сказ. Двухсастаўныя неразвітыя і развітыя сказы. Дзейнік і спосабы яго выражэння. Выказнік і спосабы яго выражэння. Просты дзеяслоўны выказнік. Састаўны дзеяслоўны і састаўны іменны выказнікі. Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам.
Даданыя члены сказа: азначэнне, дапаўненне, акалічнасць.
Спосабы выражэння даданых членаў сказа. Прыдатак як разнавіднасць азначэння.
Аднасастаўныя сказы. Аднасастаўныя сказы з галоўным членам выказнікам. Аднасастаўныя сказы з галоўным членам дзейнікам.
Няпоўныя сказы. Працяжнік у няпоўным сказе.
Сказы з аднароднымі членамі. Сувязь аднародных членаў сказа пры дапамозе злучнікаў і без злучнікаў. Аднародныя і неаднародныя азначэнні. Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа.
Абагульняльныя словы пры аднародных членах сказа. Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа з абагульняльнымі словамі.
Сказы са звароткам. Спосабы выражэння зваротка. Неразвітыя і развітыя звароткі. Месца зваротка ў сказе. Знакі прыпынку ў сказах са звароткамі. Знакі прыпынку пры выклічніках.
Сказы з пабочнымі словамі і спалучэннямі слоў. Пабочныя сказы.
Знакі прыпынку ў сказах з пабочнымі канструкцыямі.
Устаўныя канструкцыі. Знакі прыпынку ў сказах з устаўнымі канструкцыямі.
Паняцце пра адасабленне. Сказы з адасобленымі членамі.
Сказы з адасобленымі азначэннямі і прыдаткамі. Знакі прыпынку ў сказах з адасобленымі азначэннямі і прыдаткамі.
Сказы з адасобленымі дапаўненнямі. Знакі прыпынку ў сказах з адасобленымі дапаўненнямі.
Сказы з адасобленымі акалічнасцямі. Знакі прыпынку ў сказах з адасобленымі акалічнасцямі.
Сказы з адасобленымі ўдакладняльнымі членамі. Знакі прыпынку ў сказах з адасобленымі ўдакладняльнымі членамі.
Сказы з параўнальнымі зваротамі. Спосабы выражэння параўнання. Сінтаксічная роля параўнальных зваротаў. Знакі прыпынку ў сказах з параўнальнымі зваротамі.
Складаны сказ. Сінтаксічныя прыметы складанага сказа. Сродкі сувязі частак складанага сказа. Тыпы складаных сказаў.
Складаназлучаныя сказы, іх сінтаксічныя прыметы, будова. Сродкі сувязі частак у складаназлучаных сказах. Знакі прыпынку паміж часткамі складаназлучанага сказа.
Складаназалежныя сказы, іх сінтаксічныя прыметы, будова.
Падпарадкавальныя злучнікі і злучальныя словы. Складаназалежныя сказы з даданымі азначальнымі, даданымі дапаўняльнымі і даданымі акалічнаснымі часткамі. Складаназалежныя сказы з некалькімі даданымі часткамі. Складаназалежныя сказы з паслядоўным, сузалежным (аднародным/неаднародным) і змешаным падпарадкаваннем даданых частак. Знакі прыпынку паміж часткамі складаназалежнага сказа.
Бяззлучнікавыя складаныя сказы, іх сінтаксічныя прыметы, будова. Сэнсава-граматычныя адносіны паміж часткамі бяззлучнікавага складанага сказа. Знакі прыпынку паміж часткамі бяззлучнікавага складанага сказа.
Складаныя сказы з рознымі відамі сувязі частак, іх сінтаксічныя прыметы, будова. Знакі прыпынку ў складаных сказах з рознымі відамі сувязі частак.
Простая і ўскосная мова як спосаб перадачы чужой мовы. Знакі прыпынку ў сказах з простай мовай. Знакі прыпынку пры дыялогу.
Падагульненне вывучанага (1 гадзіна)
Х клас, 35/70 гадзін
Маўленне (3/5 гадзін)
Паняцці «мова» і «маўленне».
Тэкст як адзінка мовы і маўлення. Асноўныя прыметы тэксту:
тэматычнае адзінства, цэласнасць, звязнасць, завершанасць. Загаловак.
Спосабы (віды) і сродкі сувязі сказаў і частак у тэксце.
Тыпы маўлення, тыповыя кампазіцыйныя схемы.
Функцыянальныя стылі (сфера выкарыстання, задачы выказвання, асноўныя стылявыя рысы, характэрныя моўныя сродкі, асноўныя жанры).
Фанетыка i арфаэпія. Графіка i арфаграфія (7/14 гадзін)
Фанетыка і арфаэпія. Гукі беларускай мовы. Нормы беларускага літаратурнага вымаўлення (вымаўленне галосных, зычных і спалучэнняў зычных).
Графіка і арфаграфія.
Беларускі алфавіт. Назвы літар. Суадноснасць гукаў і літар. Прызначэнне і гукавое значэнне літар е, ѐ, ю, я, і.
Склад і націск. Роля націску пры адрозненні слоў і некаторых формаў слоў.
Вымаўленне і правапіс (перадача на пісьме) галосных пасля цвѐрдых і зацвярдзелых зычных.
Правапіс галосных о, э, а; е, ѐ, ю, я, і (у тым ліку ў складаных, складанаскарочаных, запазычаных словах і ва ўласных назвах).
Правапіс спалучэнняў іо, іа, іѐ (ыѐ), ія (ыя), іе (ые) у запазычаных словах.
Зычныя гукі. Зычныя цвѐрдыя, мяккія, зацвярдзелыя, глухія, звонкія, санорныя (няпарныя звонкія), свісцячыя і шыпячыя.
Вымаўленне і правапіс зычных.
Вымаўленне і правапіс спалучэнняў зычных.
Правапіс зычных д–дз, т–ц.
Прыстаўныя зычныя і галосныя. Правапіс прыстаўных зычных і галосных.
Падоўжаныя зычныя, іх вымаўленне і правапіс.
Правапіс у–ў.
Ужыванне вялікай літары.
Абазначэнне мяккасці зычных на пісьме. Правапіс мяккага знака і апострафа.
Лексіка. Фразеалогія (3/4 гадзіны)
Слова, яго лексічнае значэнне.
Адназначныя і мнагазначныя словы. Прамое і пераноснае значэнні слоў.
Амонімы, іх адрозненне ад мнагазначных слоў.
Сінонімы і антонімы, іх роля ў маўленні.
Агульнаўжывальныя словы і словы абмежаванага ўжытку.
Стылістычны падзел лексікі.
Фразеалагізмы, іх роля ў маўленні.
Марфемная будова слова.Словаўтварэнне i арфаграфія (3/5 гадзін)
Марфемы як структурна значымыя часткі слова. Аснова слова.
Вытворныя і невытворныя асновы.
Канчатак, нулявы канчатак.
Корань. Аднакаранѐвыя (роднасныя) словы і формы аднаго і таго ж слова.
Чаргаванне галосных і зычных у аснове слова.
Прыстаўка, суфікс, постфікс, злучальная галосная.
Правапіс прыставак. Правапіс ы, і, й пасля прыставак.
Прызначэнне марфем (словаўтваральныя і формаўтваральныя марфемы).
Утваральная аснова. Спосабы ўтварэння слоў.
Складаныя словы, іх утварэнне і правапіс.
Складанаскарочаныя словы, іх утварэнне і правапіс.
Марфалогія i арфаграфія (18/40 гадзін)
Часціны мовы як лексіка-граматычныя разрады слоў. Самастойныя і службовыя часціны мовы. Пераход слоў адных часцін мовы ў іншыя.
Назоўнік як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Пачатковая форма.
Агульныя і ўласныя назоўнікі. Правапіс уласных назоўнікаў.Назоўнікі адушаўлѐныя і неадушаўлѐныя.
Назоўнікі зборныя, рэчыўныя, канкрэтныя і абстрактныя, іх лексічныя і граматычныя прыметы.
Род назоўнікаў. Назоўнікі мужчынскага роду, якія ўжываюцца для абазначэння асоб мужчынскага і жаночага полу. Назоўнікі агульнага роду. Несупадзенне роду некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах.
Лік назоўнікаў. Назоўнікі, якія маюць форму толькі адзіночнага ці толькі множнага ліку. Несупадзенне ліку некаторых назоўнікаў у беларускай і рускай мовах.
Склон назоўнікаў. Змяненне назоўнікаў па склонах.
Асновы назоўнікаў. Назоўнікі 1-га скланення, правапіс іх склонавых канчаткаў. Назоўнікі 2-га скланення, правапіс іх склонавых канчаткаў. Назоўнікі 3-га скланення, правапіс іх склонавых канчаткаў.
Правапіс склонавых канчаткаў назоўнікаў множнага ліку. Скланенне ўласных назоўнікаў. Рознаскланяльныя назоўнікі. Нескланяльныя назоўнікі.
Утварэнне назоўнікаў.
Правапіс суфіксаў назоўнікаў.
Складаныя назоўнікі, іх утварэнне і правапіс.
Правапіс не (ня), ні з назоўнікамі.
Прыметнік як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Пачатковая форма.
Якасныя, адносныя і прыналежныя прыметнікі, іх роля ў маўленні.
Ступені параўнання якасных прыметнікаў, іх утварэнне і ўжыванне.
Поўная і кароткая формы якасных прыметнікаў, іх ужыванне ў маўленні.
Утварэнне і правапіс прыналежных прыметнікаў.
Скланенне якасных, адносных і прыналежных прыметнікаў.
Спосабы ўтварэння прыметнікаў. Прыметнікі з суфіксамі ацэнкі, сфера іх ужывання і правапіс. Правапіс прыметнікаў з суфіксам -ск-.
Правапіс -н-, -нн- у прыметніках. Правапіс складаных прыметнікаў.
Правапіс не (ня) з прыметнікамі.
Лічэбнік як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля.
Падзел лічэбнікаў па структуры (будове), па значэнні і граматычных прыметах.
Род і лік некаторых лічэбнікаў. Скланенне і правапіс лічэбнікаў.
Займеннік як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Пачатковая форма.
Разрады займеннікаў па значэнні. Скланенне і правапіс займеннікаў.
Утварэнне і ўжыванне займеннікаў.
Дзеяслоў як часціна мовы: значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Неазначальная форма дзеяслова.
Зваротныя дзеясловы.
Трыванне дзеяслова. Утварэнне і ўжыванне дзеясловаў закончанага і незакончанага трыванняў.
Лад дзеяслова. Дзеясловы абвеснага, умоўнага і загаднага ладу, іх значэнне, утварэнне, ужыванне і правапіс.
Часы дзеяслова.
Асабовыя дзеясловы. Спражэнне дзеясловаў. Канчаткі дзеясловаў I і II спражэнняў, іх правапіс. Рознаспрагальныя дзеясловы.
Безасабовыя дзеясловы.
Утварэнне дзеясловаў.
Правапіс суфіксаў дзеясловаў.
Правапіс не (ня), ні з дзеясловамі.
Дзеепрыметнік як асобая форма дзеяслова: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Дзеепрыметнікавы зварот, знакі прыпынку ў сказах з дзеепрыметнікавымі зваротамі.
Скланенне поўных дзеепрыметнікаў, правапіс іх склонавых канчаткаў.
Поўная і кароткая формы дзеепрыметніка.
Дзеепрыметнікі незалежнага і залежнага стану, іх утварэнне.
Асаблівасці ўжывання дзеепрыметнікаў у беларускай мове.
Правапіс суфіксаў дзеепрыметнікаў.
Правапіс не (ня) з дзеепрыметнікамі.
Дзеепрыслоўе як асобая форма дзеяслова: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля. Дзеепрыслоўны зварот, знакі прыпынку ў сказах з дзеепрыслоўнымі зваротамі.
Дзеепрыслоўі незакончанага і закончанага трыванняў, іх утварэнне і правапіс. Ужыванне дзеепрыслоўяў.
Правапіс не з дзеепрыслоўямі.
Прыслоўе як часціна мовы: агульнае значэнне, марфалагічныя прыметы, сінтаксічная роля.
Разрады прыслоўяў па значэнні.
Ступені параўнання прыслоўяў, іх утварэнне і ўжыванне.
Утварэнне і правапіс прыслоўяў і спалучэнняў слоў, блізкіх да прыслоўяў.
Правапіс не (ня), ні з прыслоўямі.
Прыназоўнік як службовая часціна мовы. Асноўныя значэнні прыназоўнікаў.
Невытворныя і вытворныя прыназоўнікі. Прыназоўнікі простыя, складаныя і састаўныя, іх правапіс.
Некаторыя асаблівасці ўжывання прыназоўнікаў у беларускай мове.
Злучнік як службовая часціна мовы.
Простыя і састаўныя злучнікі, іх ужыванне.
Адзіночныя, парныя, паўторныя злучнікі, іх ужыванне і правапіс.
Злучальныя і падпарадкавальныя злучнікі, іх ужыванне.
Часціца як службовая часціна мовы. Асноўныя значэнні часціц.
Правапіс часціц.
Часціцы не і ні, іх ужыванне і правапіс.
Выклічнік як асобая часціна мовы. Правапіс выклічнікаў.
Падагульненне вывучанага (1/2 гадзіны)
ХІ клас, 35/70 гадзін
Маўленне (1/1 гадзіна)
Культура вуснага і пісьмовага маўлення. Нормы сучаснай беларускай літаратурнай мовы.
Арфаграфія (1/2 гадзіны)
Прынцыпы беларускай арфаграфіі.
Лексіка (1/1 гадзіна)
Паронімы.
Сінтаксіс i пунктуацыя (31/64 гадзіны)
Словазлучэнне
Словазлучэнне як сінтаксічная адзінка. Будова словазлучэнняў.
Галоўнае і залежнае словы ў словазлучэнні. Віды сінтаксічнай сувязі слоў у словазлучэнні. Класіфікацыя словазлучэнняў па галоўным слове.
Непадзельныя словазлучэнні.
Асаблівасці дапасавання і кіравання ў беларускай мове.
Сказ
Сказ як асноўная камунікатыўная адзінка.
Тыпы сказаў па структуры, мэце выказвання і інтанацыі. Знакі прыпынку ў канцы сказаў.
Просты сказ
Парадак слоў у сказе. Лагічны націск у сказе.
Двухсастаўныя неразвітыя і развітыя сказы. Дзейнік і выказнік як галоўныя члены сказа. Сувязь выказніка і дзейніка, выражанага колькасна-іменным спалучэннем. Дзейнік і спосабы яго выражэння.
Выказнік і спосабы яго выражэння. Просты дзеяслоўны выказнік.
Састаўны дзеяслоўны і састаўны іменны выказнікі. Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам.
Даданыя члены сказа: азначэнне, дапаўненне, акалічнасць.
Спосабы выражэння даданых членаў сказа. Прыдатак як разнавіднасць азначэння.
Аднасастаўныя сказы, іх віды. Будова аднасастаўных сказаў.
Аднасастаўныя сказы з галоўным членам выказнікам. Аднасастаўныя сказы з галоўным членам дзейнікам.
Няпоўныя сказы. Працяжнік у няпоўным сказе.
Сказы з аднароднымі членамі. Віды сувязі аднародных членаў сказа (злучнікавая, бяззлучнікавая). Аднародныя і неаднародныя азначэнні. Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа.
Абагульняльныя словы пры аднародных членах сказа. Знакі прыпынку пры аднародных членах сказа з абагульняльнымі словамі.
Сказы са звароткам. Спосабы выражэння зваротка. Неразвітыя і развітыя звароткі. Месца зваротка ў сказе. Знакі прыпынку пры зваротку.
Сказы з пабочнымі словамі і спалучэннямі слоў. Класіфікацыя пабочных слоў і спалучэнняў слоў па значэнні. Пабочныя сказы. Знакі прыпынку пры пабочных канструкцыях.
Устаўныя канструкцыі. Знакі прыпынку ў сказах з устаўнымі канструкцыямі.
Сказы з адасобленымі членамі. Паняцце пра адасабленне.
Сказы з адасобленымі азначэннямі і прыдаткамі. Знакі прыпынку пры адасобленых азначэннях і прыдатках.
Сказы з адасобленымі дапаўненнямі. Знакі прыпынку пры адасобленых дапаўненнях.
Сказы з адасобленымі акалічнасцямі. Знакі прыпынку пры адасобленых акалічнасцях.
Сказы з адасобленымі ўдакладняльнымі членамі. Знакі прыпынку ў сказах з адасобленымі ўдакладняльнымі членамі.
Сказы з параўнальнымі зваротамі. Спосабы выражэння параўнання. Сінтаксічная роля параўнальных зваротаў. Знакі прыпынку ў сказах з параўнальнымі зваротамі.
Складаны сказ
Сінтаксічныя прыметы складанага сказа. Сродкі сувязі частак складанага сказа. Тыпы складаных сказаў.
Складаназлучаныя сказы, іх сінтаксічныя прыметы, будова. Сродкі сувязі частак у складаназлучаных сказах. Знакі прыпынку ў складаназлучаных сказах.
Складаназалежныя сказы, іх сінтаксічныя прыметы, будова.
Падпарадкавальныя злучнікі і злучальныя словы як сродкі сувязі частак складаназалежнага сказа. Складаназалежныя сказы з даданымі азначальнымі, даданымі дапаўняльнымі і даданымі акалічнаснымі часткамі. Складаназалежныя сказы з некалькімі даданымі часткамі.
Складаназалежныя сказы з паслядоўным, сузалежным (аднародным/неаднародным) і змешаным падпарадкаваннем даданых частак. Знакі прыпынку паміж часткамі складаназалежных сказаў.
Бяззлучнікавыя складаныя сказы, іх сінтаксічныя прыметы, будова. Сэнсава-граматычныя адносіны паміж часткамі бяззлучнікавага складанага сказа. Знакі прыпынку ў бяззлучнікавых складаных сказах.
Складаныя сказы з рознымі відамі сувязі частак, іх сінтаксічныя прыметы, будова. Знакі прыпынку ў складаных сказах з рознымі відамі сувязі частак.
Спосабы перадачы чужой мовы
Простая і ўскосная мова як спосаб перадачы чужой мовы. Знакі прыпынку ў сказах з простай мовай. Ускосная мова. Правілы замены простай мовы на ўскосную.
Дыялог. Знакі прыпынку пры дыялогу.
Цытаты. Правілы афармлення цытат на пісьме.
Падагульненне вывучанага (1/2 гадзіны)
разгарнуць » / « згарнуць